Ата-ана құқығынан айыру- баланың құқықтары мен мүдделерін қорғау бойынша соңғы шара, бұл туралы толығырақ Ақмола облысының кәмелетке толмағандардың істері мамандандырылған ауданаралық соты әкімшісінің басшысы Айымгүл Қаңтарбаева баяндайды.
Отбасы мен балалық шақ мемлекеттің ерекше қорғауында. Бұл мемлекеттің дені сау және мықты отбасы үшін қоғамның негізгі ұясы ретінде әлеуметтік-экономикалық, саяси, идеологиялық және адамгершілік жағдайлар жасау, бала құқықтарын қорғау және қорғау жөніндегі қамқорлық үшін жауапкершілікті өзіне алады дегенді білдіреді.
Балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау нысандарының бірі ата-ана міндеттерін тиісінше жүзеге асырмайтын азаматтарды ата-ана құқықтарынан айыру болып табылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 27-бабында Неке және отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында екендігі бекітілген. Балаларға қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу ата-аналардың табиғи құқығы мен міндеті болып табылады.
Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Қазақстан Республикасының Кодексінің 60 бабына сәйкес Өзiнiң мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, әрбiр баланың отбасында өмiр сүруге және тәрбиеленуге құқығы, өзiнiң ата-аналарын бiлуге құқығы, олардың қамқорлығында болуға құқығы, олармен бiрге тұруға құқығы бар. Баланың өз ата-анасының тәрбиесіне, өз мүдделерiнің қамтамасыз етiлуіне, жан-жақты өсiп-жетiлуiне, өзінің адами қадiр-қасиетiнiң құрметтелуiне құқығы бар.
Статистикалық есептерге сүйенсек 2023 жылы 112 іс бойынша ата-ана құқығынан айыру туралы талап қоюлар түскен, оның ішінде 54 іс бойынша ата-аналар құғынан айырылған.
Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Қазақстан Республикасының Кодексінің 75 бабына ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру үшін негіздердің толық тізбесін көзделген:
Ата-аналар өз баласының, жұбайының не отбасының басқа да мүшелерінің өмiрiне немесе денсаулығына қарсы қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кезде ата-ана құқықтарынан айырылады.
Ата-ана құқығынан айыру үшін қандай да бір негіз анықталған жағдайда сот ата-аналардың кінәлі мінез-құлқын ғана негізге алады.
Ата-ана құқықтарынан айыру бала үшін де, ата-ана үшін де маңызды құқықтық салдарға әкеп соқтыратын ең соңғы шара болып табылады.
Бұл жалпы ережелер бойынша ата-ана құқықтарынан айыру ата-анасына қатысты жан-жақты алдын алу, түсіндіру жұмыстары жүргізілген, нәтижесінде тиісті нәтиже бермеген және ата-ананың мінез-құлқын оң жаққа өзгерту мүмкін болмаған кезде қолданылуы тиіс дегенді білдіреді. Бүгін сот практикасы ата – ана құқығынан айыру туралы мәселені қарау кезінде кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссияда, алдын алу түрлерінің бірі-ата-ана міндеттерін орындамағаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тарту сияқты шараларды қабылдауды талап етеді.
Сонымен қатар, алдын алу жұмыстарын жүргізу шеңберінде өмірлік қиын жағдайға тап болған ата-аналарға әлеуметтік көмек көрсету бойынша мүмкін шараларды қабылдау қажет деп санаймын (мысалы: психологтың консультациясы, әкімдік тарапынан жұмысқа орналасуға жәрдемдесу және т. б.).
