Қазақстан Тәуелсіздігінің 30 жылы ішіндегі жастар бағдарламаларының эволюциясы Елбасының сарабдал жастар саясатының арқасында көптеген жас қазақстандықтар өмірде өз жолын тауып, зор өмірлік тәжірибе алды, деп жазады 365info.kz.
Қазақстанның Тәуелсіздігін мерекелеу қарсаңында осы 30 жыл ішінде елімізде прогрессивті ойлайтын және білімді жастардың тұтас буыны қалыптасып, өскенін атап өтуге болмайды.
Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев кез келген ұлттың бәсекеге қабілеттілігі адами капиталдың сапасымен өлшенетінін бірнеше рет атап өтті. Өйткені, ақылды, зиялы, білімді және білікті жастары бар мемлекет әрқашан үлкен мүмкіндіктерге ие болады. Осыған байланысты Елбасы өзінің президенттігі кезінде жастардың барлық санаттарын қолдау шараларын қамтитын әлеуметтік лифтілердің кең платформасын құруға күш салды. Бірқатар жастар бағдарламалары жүзеге асырылды – «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығы, «Серпін» бағдарламасы, «Дипломмен ауылға» жобасы, «Жастар практикасы» жобасы, «Жасыл ел» жобасы және басқалары.
Таланттарды іздеу
«Дарын» жастар сыйлығы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1992 жылғы 11 тамыздағы қаулысымен жемісті ғылыми, шығармашылық, қоғамдық қызметі, сондай-ақ жоғары спорттық жетістіктері үшін дарынды жастарды мемлекеттік қолдау мақсатында құрылды. Ол әдебиет, ғылым, дизайн және бейнелеу өнері, журналистика, классикалық музыка, қоғамдық қызмет, спорт, театр және кино, эстрада, халық шығармашылығы сияқты түрлі салаларда он номинация бойынша беріледі.
Осы жылдар ішінде еліміздің 296-дан астам талантты жастары сыйлық лауреаттары атанды.
Сыйлық алуға 29 жасқа дейінгі Қазақстан Республикасының азаматтары өтінім бере алады. Олар халықаралық және республикалық конкурстардың, фестивальдар мен көрмелердің лауреаттары, республикалық және халықаралық деңгейдегі спорттық жарыстардың жүлдегерлері мен жеңімпаздары болуға немесе белгілі бір саланың дамуына ықпал ететін инновациялық қызметті жүзеге асыруға тиіс. Тәуелсіздік жылдарында сыйлық мөлшері үш есеге ұлғайтылып, бір номинацияға 600 мың теңгені құрады.
Кадрларды бөлу
2014 жылдан бастап Қазақстанда «Серпін» бағдарламасы жүзеге асырылуда. Оның мақсаты-еліміздің оңтүстік өңірінің (Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Маңғыстау облыстары) жастарын оқыту және жұмысқа орналастыру. Яғни, кадр тапшылығы бар өңірлерде.
Бағдарламаны іске асыру кезінде республикалық бюджет есебінен техникалық және кәсіптік білімі бар 5 205 орынға және жоғары білімі бар 23 мың орынға кадрлар даярлауға мемлекеттік білім беру тапсырысы бөлінді.
Бағдарлама аясында әкімдіктер түлектерді жұмысқа орналастыруды жүзеге асырады. Бағдарламаға қатысушыларды оқыту аймағында пысықтау бойынша норма көзделген. Бағдарламаға қатысушылар оқу ақысын төлеу бойынша мемлекеттік қолдаумен, бір реттік ыстық тамақпен, стипендиямен және жол жүру ақысымен қамтамасыз етілді.
Ауылдағы жастар
«Дипломмен ауылға» жобасына келетін болсақ, ол 2009 жылдан бастап жүзеге асырылуда. Негізгі мақсаты ауылдық елді мекендерге жұмыс істеу және тұру үшін келген денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қамсыздандыру, мәдениет, спорт және агроөнеркәсіптік кешен саласындағы дипломы бар мамандарды ынталандыру және бекіту болып табылады.
Жоба шеңберінде 100 АЕК немесе 252 500 теңге мөлшерінде көтерме жәрдемақы төлеу түрінде әлеуметтік қолдау шаралары көзделеді. Әлеуметтік қолдау шараларының қатарына 1 500 АЕК немесе 3 787 500 теңгеден аспайтын сомада тұрғын үйге бюджеттік кредит кіреді.
2020 жылға дейін 77 мыңнан астам маман 11,5 млрд теңге сомасында көтерме жәрдемақы алды. 36 мыңнан астам маман тұрғын үй сатып алу үшін 105,3 млрд теңге сомасында бюджеттік несие алды. Сондықтан ауылдық жерлерге жұмыс істеуге және тұруға келген мамандарды ынталандыру және бекіту жөніндегі жобаның негізгі міндеті бүгінгі күні сәтті орындалуда.
Жұмыс табу
2009 жылы «Жастар тәжірибесі»жобасы басталды. Оның мақсаты-түлектерге өз мамандығы бойынша бастапқы жұмыс тәжірибесін алуға көмектесу. Жобаны халықты жұмыспен қамту орталықтары іске асыруда, оның мерзімі — алты айға дейін.
Бұл практика білім беру ұйымдарының түлектері қатарындағы жұмыссыздарға арналған. Тәжірибеге жиырма тоғыз жастан аспаған Қазақстан азаматтары қатыса алады.
Айта кету керек, «Еңбек» бағдарламасы аясында 2021 жылдың басынан бастап оқу орнын бітіргеннен кейін жұмыс тәжірибесі жоқ 16 мың жас буын өкілі жастар практикасына жіберілді. Қоғамдық жұмыстарға біліктілігі төмен 110 мыңнан астам адам тартылған. 16 мың адам әлеуметтік жұмыс орындарына орналастырылды. 14 мың жұмыссыз азамат қысқа мерзімді оқуға жіберілді. 2021 жылы Жұмыспен қамту орталықтарына барлығы 432 мың адам жүгінген.
Еңбек және экология
2005 жылы іске қосылған «Жасыл ел» жобасы жастар үшін маңызды болды. Оның аясында демалыс кезінде оқушылар мен студенттер өздері оқитын және тұратын елді мекенді көгалдандыруға қатыса алады.
Жоба тұжырымдамасына жас ұрпақты патриотизм және еңбекке деген құрмет рухында тәрбиелеу, сондай-ақ экологиялық мәдениетті қалыптастыру және жастардың өз еліне пайда әкелуге ұмтылу идеясы енгізілген.
2005 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін «Жасыл ел» жалпыұлттық бастамасына барлығы 366 мыңнан астам жас қатысты. 214 мың гектардан астам жер өңделіп, 44 миллионнан астам ағаш отырғызылды.
Бағдарламалардың маңыздылығы
ҚР Кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары Нұрлан Өтешев Қазақстан Тәуелсіздігінің 30 жылы ішінде жастар бағдарламаларының жүзеге асырылуына қатысты өз пікірін білдірді. Оның айтуынша, Қазақстан Тәуелсіздігінің таңында құрылған «Дарын «жастар сыйлығы жас азаматтар үшін маңызды әлеуметтік лифт болды.
— Осы сыйлық арқылы біз көптеген актерлермен, әншілермен және бишілермен, сондай-ақ математиктермен, ғалымдармен, қоғам және мемлекет қайраткерлерімен таныстық.
Әр жылдары Нұрлан Өнербаев, Бақтияр Артаев, Серік Сәпиев, Данияр Елеусінов, Илья Ильин, Ольга Шишигина, Денис Тен, Қыдырәлі Болманов, Димаш Құдайбергенов, «Муз АРТ», «Бәйтерек», «Жигиттер» топтары, Серік Ибрагимов, Әли Оқапов, Қайрат Нұртас және т.б. жүлденің иегері атанды. «Дарын» жастар сыйлығы бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтқан жоқ.
Біздің жобамызды көптеген ТМД елдері негізге алды және солай жасады. «Жасыл ел» жобасына келетін болсақ, оның іске қосылуы мен қалыптасуына қатысуымның сәті түсті. Құру идеясы сол кезде білім вице-министрі болған Азамат Әбдімомыновқа тиесілі. Ол оны ұсынды және министрлер мен Президент Әкімшілігі басшылығының алдында қорғады.
Бұл жоба экологияның дамуына өз үлесін қосқысы келетін балаларды қатты біріктірді. «Жасыл Ел» бүгінде экологиялық қозғалыс ретінде өз жұмысын жалғастыруда. «Жасыл ел «жастардың экологиялық және еңбек жасақтары барлық өңірлерде жұмыс істейді.
Жалпы, мен оны еліміздің айтулы жобаларының бірі деп санаймын. Бұл жастарға өзінің алғашқы еңбек ұжымында өзара әрекеттесудің баға жетпес тәжірибесін алуға, Өмірде өзін табуға, сонымен қатар экологиялық мінез-құлықтың маңыздылығын түсінуге мүмкіндік береді.
«Серпін» жобасы халқы тығыз емес аудандар орналасқан елдің солтүстігі мен батысында проактивті адамдардың жетіспеуіне байланысты өте маңызды.
«Жастар тәжірибесі» жобасына да менің қатысуымның аз бөлігі бар. Бұл жоба «Дипломмен ауылға» жобасымен қатар Nur Otan партиясының «Жас Отан» жастар қанатының бірінші съезінде ұсынылды. Бұл 2008 жылы Астанада (қазіргі Нұр-сұлтан — ред.) Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қатысуымен өтті.
Маған осы мәселелер мен бастамаларды көтеру мәртебесі бұйырды. Қорытынды бойынша, «Дипломмен ауылға» бағдарламасы тұрғын үйге берілетін арзан кредиттердің арқасында қандай да бір дәрежеде жас мамандарды ауылда ұстап қалуға көмектесті деп айта аламын.
«Жастар тәжірибесіне» келетін болсақ, мұндай жобалар Еуропада да, Латын Америкасында да жүзеге асырылуда. Қалыптасу кезеңінде жас мамандарға қиын болуы мүмкін және мемлекетті қосымша ынталандыру қиын сәтте маңызды тірек бола алады. Сонымен қатар, бұл бағдарламаны іске асыру — бұл кадрларды іріктеу тұрғысынан бизнеске көмек көрсету, — деп түйіндеді Өтешев.
