Үстіміздегі 2025 жылы Ақмола облысы аймағында «Инновациялық тәжірибені тарату және енгізу жөніндегі қызметтер» 019 бюджеттік бағдарламасы аясында ірі өндірістік тәжірибелер жүргізілді. Көзделген нақты мақсат – заманауи агротехнологияларды нақты алқап жағдайында сынақтан өткізу әрі дақылдар өнімділігін арттыра түсу. Аталған тәжірибе 415 гектарлық алаңы бар Ақмола облысы Атбасар ауданы «Қазақстан» ШҚ базасында өткені мәлім. А.И. Бараев атындағы Астық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығының ғалымдарының тікелей атсалысуымен өтетіні белгілі. Тәжірибе нәтижесі туралы орталықтың ғылыми қызметкері Жылқыбаев Руслан Сағынайұлымен сұхбаттасудың сәті түсті.
«Қазақстан» ШҚ-да тәжірибе алаңын құру жұмысын алдымен неден бастадыңыздар және алғашқы кезеңде қандай негізгі міндеттерді айқындадыңыздар?
Ең алдымен, «Қазақстан» ШҚ өздері өсіріп жүрген Тобольская ресейлік сортын А.И. Бараев атындағы ғылыми орталыққа әкеліп, зертханада аурулар мен зиянкестерге төзімділігі, сондай-ақ сапалық көрсеткіштері бойынша кешенді талдаудан өткіздік. Ғылыми орталық ретінде біз бұл сорттың әлеуетін анықтау үшін оны жергілікті жағдайға бейімделген «Шортандинская 2012» сортымен салыстырдық. Осы екі сорт тәжірибе алаңына егілді және вегетациялық кезең бойы толық бақылауға алынды. Бақылау барысында сорттардың өсу биологиясын нақты зерттеу, олардың топырақ-климаттық жағдайларға бейімділігін бағалау және өнім қалыптастыру қабілетін анықтау шаралары атқарылды. Сонымен бірге ауруларға төзімділігін, агротехникалық талаптарға жауап беру деңгейін, технологиялық сапасын анықтау бағытында жұмыстар жүргізілді.
Өндірістік тәжірибе алаңы қалай ұйымдастырылды? Қолданылған нұсқалардың ерекшелігі қандай болды және қандай аспектілерге баса мән берілді?
Өндірістік тәжірибе алаңы алдымен зерттелетін сорттардың агробиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып ұйымдастырылды. Тәжірибені дұрыс қою үшін топырақ құнарлылығы біркелкі, агрофоны тұрақты, нәтижелерді салыстыруға мүмкіндік беретін алқап таңдап алынды. Белгіленген аумақ бірнеше блокқа бөлініп, әр блокқа Тобольская және Шортандинская 2012 сорттары белгілі бір схема бойынша себілді. Бұл екі сорттың өнім қалыптастыру қабілетін, өсіп-жетілуін, бейімділігін және технологиялық сапасын нақты салыстыруға мүмкіндік берді. Қолданылған нұсқалардың ерекшелігі – әр сортты бірнеше агротехнологиялық жағдайларда сынау болды. Оның ішінде: себу мерзімдері, себу нормалары, тыңайтқыш мөлшерлері мен топырақ өңдеу тәсілдері қолданылды. Мұндай нұсқалар әр сорттың нақты жағдайда қалай әрекет ететінін, оның потенциалын толық ашуға болатынын немесе белгілі бір технологияға бейімделу деңгейін анықтауға жол ашты.
Тәжірибе барысында аса көңіл бөлінген негізгі аспектілер – сорттардың өсіп-өну қарқыны, ауруларға төзімділігі, зиянкестерге реакциясы, қуаңшылыққа бейімделуі және өнім сапасының тұрақтылығы болды. Әр кезеңде өсімдіктердің морфологиялық көрсеткіштері, вегетация ұзақтығы, қоңдылық деңгейі, масақ байлау және дән толтыру процесі мұқият бақылауда тұрды. Сонымен қатар дәннің сапалық құрамына – ақуыз, клейковина көрсеткіштері, натура салмағы, шынылылығына ерекше мән берілді.
Ауыл шаруашылығында қолданбалы аграрлық ғылым қалай нәтиже беруде?
Атбасар ауданы, Ақмола облысындағы КХ «Қазақстан» шаруашылығы бюджеттік бағдарлама 019 «Инновациялық тәжірибені тарату және енгізу қызметтері» аясында ғылыми сүйемелдеу жүйесіне қосылды. Шаруашылықта жаздық жұмсақ бидайдың жаңа сорттарын тәжірибелік сынақтан өткізу жұмыстары ұйымдастырылды. Демонстрациялық тәжірибелер 400 гектардан астам алқапта жүргізіліп, екі танымал сорт – «Тобольская» және «Шортандинская 2012» салыстырмалы түрде егілді. Әр сорттың өнімділігі, өсіп-жетілу ерекшеліктері, ауруларға және зиянкестерге төзімділігі мұқият бақылауға алынды.
Тәжірибе нәтижелері көңіл қуантатындығын көрсетті: «Тобольская» сортының өнімділігі 11,5 центнер/га деңгейінде болып, дәстүрлі технологиямен өсірілген осы сорттан гектарына 2 центнерге жоғары шықты. «Шортандинская 2012» сорты да өз ерекшелігін көрсетті – өнімділігі 10,0 центнер/га болып, дәстүрлі өсіру көрсеткішінен 0,7 центнерге артық болды. Бұл көрсеткіштер жаңа сорттардың жергілікті климатқа бейімделгенін және шаруашылық үшін қосымша экономикалық тиімділік әкелетінін айқындайды.
Ғылыми сүйемелдеу аясында тәжірибелік сынақтар тек өнімділікпен шектеліп қалмай, әр сорттың өсімдік биологиясы, масақ байлау, дәннің сапалық құрамын бағалау, фунгицидтер мен гербицидтерге реакциясын зерттеуге бағытталды. Бұл тәжірибе шаруашылыққа нақты агротехнологиялық ұсыныстар әзірлеуге, болашақта тұқым шаруашылығын дамытуға және өнім сапасын тұрақты арттыруға мүмкіндік береді.
